Бағдарламаның мақсаты:ауыл шаруашылығын тұрақты дамыту және қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру үшін Шығыс Қазақстан облысына экологиялық мониторинг жүргізу.

1 Міндет. Шығыс Қазақстан облысының аумағында жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде жүйелі кездейсоқ тәсілді және аумақты шаршы торға бөлуді ескере отырып, топырақ үлгілерін мұқият іріктеу жүргізілді. Әртүрлі тереңдіктен топырақ үлгілері алынды, олар топырақтың жағдайы мен оның ластануы туралы жан-жақты ақпарат берді. Сынама алу нүктелері санитарлық қорғау аймақтары мен жел раушандарын ескере отырып таңдалғанын атап өту маңызды, бұл алынған деректердің дәлдігін арттырады. Жерді пайдалану мен антропогендік әсер деректерін біріктіріп пайдалану кәсіпорындардың зардап шеккен аймағындағы ластану деңгейін дәлірек бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, қауіпті ластау көздерінің әсер ету аймағындағы басым ауыл шаруашылығы дақылдарының техногендік факторлармен ластану деңгейін анықтау жұмыстары басталды.
Оқыту бағдарламасының бірінші жылы бойынша Германиядағы DLR неміс аэроғарыш орталығында 2 қазақстандық маманды қашықтықтан зондтау құралдарын пайдалану бойынша оқыту жүргізілуде. Нәтижесінде бірінші оқу модулі Биология және биотехнология институтының мамандарына QGIS жүйесінде геокеңістіктік деректермен жұмыс істеуде қажетті дағдыларды алуға мүмкіндік береді. Қатысушылар растрлық және векторлық деректерді жіктеу әдістерін меңгереді, кеңістіктік талдау және деректерді біріктіру құралдарын пайдалануды үйренеді, бұл олардың экологиялық және биологиялық мәселелерді шешудегі мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді.

2 Міндет.Техногендік ластануы бар аймақтар бойынша топырақ деректер базасының құрылымының негізі (133 нүкте, 487 сынама) Excel форматында карталарға географиялық сілтеме жасай отырып құрастырылды - MapInfoPro ГАЖ қосымшасына түрлендірілген 19 алқап. Деректер базасы топырақтың негізгі химиялық және физика-химиялық қасиеттерін, ауыр металдардың құрамы туралы мәліметтерді қамтиды. Мәліметтер қоры рекультивация әдістерін қолдануды ескере отырып, зерттелетін аумақтың топырақтарының экологиялық жағдайына салыстырмалы баға беруге және топырақ жамылғысының бұзылу/қалпына келтіру дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді. Өңірге тән ластанбаған (бақылау) қара каштан топырағы қолайлы агрохимиялық және физика-химиялық қасиеттерге ие. Дегенмен, мырыш пен кадмийдің мазмұны фондық мәндерден асып түседі және сыни деңгейге жақын. Мыс пен қорғасын үшін – қалыпты шектерде, токсикалық емес, антропогендік факторлардың ықтимал әсері.
Ластанбаған қара каштан топырағының талдау деректері өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін қолайлы агрохимиялық көрсеткіштердің өзінде оларды қажетті қоректендіретін болса да, ауыр металдардың деңгейі айтарлықтай жоғары екенін көрсетеді. Бұл үздіксіз агроэкологиялық мониторинг және ТМ фитоуыттылыққа әсерін анықтау қажеттілігін көрсетеді.
Топырақтың экологиялық жағдайын оның гранулометриялық құрамына қарай бағалау көрсеткендей, құрамында саз бөлшектері көп топырақтар ауыр металдардың қозғалғыштығының төмендеуіне ықпал етеді, олар негізінен топырақтың жоғарғы қабаттарында жиналып, 20 см-ден төмен сирек қоныс аударады. Құмды топырақтарда ауыр металдар тереңірек горизонттарға еніп, жоғары миграциялық қабілеттілікке ие, онда олардың концентрациясы шаймалану нәтижесінде жоғарылауы немесе төмендеуі мүмкін.

3 Міндет. Өсімдіктерді түгендеу өндірістік алаңдардың шетінде және зерттеу объектілеріне іргелес аумақтарда жүргізілді. Зерттеу кезінде 117 тұқымдас және 40 тұқымдас ағаш және шөптесін өсімдіктердің 162 түрі тіркелді. Ластану көздеріне ұзақ уақыт әсер ету нәтижесінде бірқатар жергілікті түрлерден тұратын өнеркәсіптік флора қалыптасты (Populus laurifolia Ledeb., Betula pubescens Ehrh., Salix viminalis L., Calamagrostis epigeios (L.) Roth., Achillea millefolium L., Dactylis millefolium L., Dactylis, glomrissia, т.б.), аймақтық емес түрлердің саны аз (Acer negundo L., Populus balsamifera L., Malus baccata (L.) Borkh., Armoracia rusticana Gaertn., Mey., Urtica dioica L., Cannabis ruderalis Janisch. жәнет.б.). Бұзылғанаумақтарбірте-біртеөнеркәсіптіккәсіпорындардыңәртүрліучаскелеріндежалпыпроекциялықжамылғысы 25-тен 95%-ғадейінарамшөптүрлеріменбасыпқалды.

ҒТБЖетекшісі: ШамековаМаликаХабидулаевна, PhD, профессор, h-index 7. (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=55617198500; https://www.webofscience.com/wos/author/record/98695)

ҒТБ міндеттері:
1 Міндет: Қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарлауды, табиғи және антропогендік өзгерістер мен салдарға бейімделу жөніндегі шараларды қолдау үшін, сондай-ақ зерттеулер мен жоспарлауды жүргізу үшін ГАЖ және ЖҚЗ қолдана отырып, ШҚО экологиялық мониторинг жүргізу.
2 Міндет: ШҚО техногендік аймақтарының қоршаған ортаға әсерін жер үсті мониторингі әдістерімен зерделеу.
3 Міндет: Әрбір айқындалған қауіпті ластану көзінің әсер ету аймақтарындағы жабайы флораның басым түрлерін анықтау және түрлік құрамын зерттеу.
4 Міндет: Өсімдіктердің техногендік ластануға төзімділігінің молекулалық және генетикалық механизмдерін айқындау.